Alevi kaynakları: Şeyh Safi Buyruğu

 

ALEVİ KAYNAKLARININ TENKİDİ

 

Şeyh Safi Buyruğu

 

Şeyh safi’nin tam adı ‘İshâk b. Cebrâîl b. Ebû Bekr el Kürdî es-Sincânî’dir. Şeyh Safiyyüddîn-i Erdebîlî yahut daha kısa olarak Şeyh Safi olarak tanınır. Safvetü’s-safâ’da türk piri olarak adlandırılmıştır. Aynı kitapta soyu imamlara ve peygambere dayandırılsa da bunun en ufak bir dayanağı yoktur. Zamanında politik amaçlarla böyle bir neseb uydurulmuştur. Şeyhin nesebi bizi alakadar etmediği için bu konuyu geçiyoruz.

Safevi tarikatına dair bilgi veren en eski kaynak ibn-i Bezzâz’ın kaleme aldığı Safvetü’s-safâ isimli eserdir haliyle bu eser temel kaynağımızdır. Bu kaynağa göre Şeyh safi’nin atalarının isimleri Ömer ve Ebubekirdir. Şeyh safi’nin halifeleri arasında da Ebubekir, Ömer ve Osman vardır. Şeyh’in mezhebinin ne olduğu tartışma konusudur. Fakat şii olmadığı kesindir.  Safvetü’s-safâ’ya göre şeyh Safi ‘halifelerin dördünü sever dua eder. Şafii mezhebine göre hareket eder. Aişe validemize hürmet eder.

Kazvînî’nin Şeyhin ölümünden 6 sene sonra yazdığı Nüzhetü’l-kulûb eserinde ve Safvetü’s-safâ’ya göre Şeyh Safi’nin yaşadığı devirde Erdebil’de Şafii mezhebi yaygındı. Bunlar gösteriyor ki Şeyh Safi Sünni olup şafii mezhebi ile amel ediyordu. Şeyh safi’nin şii olduğuna dair de tutarlı tek bir kaynak yoktur. Fakat Sünni-Şafii olduğu kaynaklar ile ihtimaller dahilindedir. Safvetü’s-safâ’nın tahrif edilmemiş nüshaları Şeyh Safi’nin ehl-i sünnet inancına sahip olduğunu açıkça göstermektedir.

Şeyh Safi Buyruğu

Aleviler arasında imam cafer buyruğundan sonra popüler olan bir diğer buyruk ise Şeyh safi buyruğudur. Bu da alevilerce kutsal kabul edilir. Alevilerin temel kaynak kabul ettiği ‘büyük buyruk’ ismini verdikleri buyruğun müellifi ve adı dahi belli değildir…

Şeyh safi’nin elimize ulaşmayan Makalat ve kara mecmua adlı iki eseri kaynaklarda zikredilir. Şeyh’e nispet edilen daha başka eserler de vardır. Bugün alevilerin şeyh safi buyruğu olarak isimlendirdikleri eser Neşr-i edyân tarafından basılmış Kara Mecmua adlı eserin ilk bölümüdür.

Buyruğun müellifinin belli olmadığını söylemiştik. Hiçbir zamanda belli olmayacağını söylemek doğru olacaktır. Bununla beraber bugün ortaya orijinal bir metin koymanın bir imkanı yoktur. Abdülbâki Gölpınarlı ‘buyruğun Bisatî tarafından kaleme alındığını, Konya Mevlâna müzesinde ‘Menakıbu'l-Esrâr Behcetü'l-Ahrâr" şeklinde kayıtlığı olduğunu’ bildirir. Bu kitap da çeşitli kaynaklarda başta şah İsmail ve şeyh Safi olmak üzere çeşitli zatlara nispet edilmektedir.

Son söz

Şeyh Safî Vasiyetnâmesi, Şeyh Safî Buyruğu isimleriyle meşhur olmuş eserlerin Şeyh Safi ile bir ilgisi olmayıp, Şii ve Alevilerin hazırladıkları kitaplardır. Buyruk nüshalarından hiçbiri safevi dönemi öncesine gitmez. Bunların ortaya çıkması ne hikmetse Şii safevi devleti zamanına denk gelir. İlim adamları bu buyrukların safevi propagandasının bir parçası olduğunu kabul etmişlerdir. Zira bu husus osmanlı belgeleriyle de sabittir.