Alevilerde ölü gömme

 

ALEVİLER’DE ÖLÜ GÖMME

Türkiye’de envai çeşit Alevi vardır. Bunların ritüelleri ve din algıları da çok farklıdır. Kimisi Kur’an’daki “Salat’ın” dua olduğunu, kimisi de bildiğimiz manadaki namaz olduğunu söyler. Kimisi hazreti Ali’den önceki halifelere hürmet eder. Kimisi ise küfreder…işte böylesine uç fikirlere sahip bir inancın ölü gömme törenini konu edineceğiz. Her alevi ölüsünü böyle gömer diye bir iddiamızda yoktur.

Alevi inancında olan bir şahıs öldüğü zaman yetkili dedeye haber verilir. Dede, ölü başında durur türküler veyahut dua ismini verdikleri kelimeleri peşi sıra okur. Mevta “hak döşeği” ismi verdikleri çarşafa sarılır. Üzerine şişmemesi içinde bıçak konur.[1] Daha sonra baş ucunda 3 tane mum yakılır. Bu mumlara ilaveten bir fitil tutuşturulup başına da bir nöbetçi konur. Fitil sönecek olsa Nöbetçi günahkâr telakki olunur. Ardından Dede, bir saz ekibi ile gelir zavallı mevta başında sazlar çalınıp şiirler okunur. Bu işlemden sonra öyle zannediyorum ki cenaze yıkanıp ve kefenleniyordur. Tabi bu yıkama ve kefenleme işinin Ehlisünnet usulünce yapılmadığını da belirtelim.[2] Yıkama işlemleri hitama erince vedalaşma faslına geçilir. Ölü çeşitli yerlerden (sağ, sol el ve ayak) öpülür. En nihayetinde mevta tabuta konur. Daha sonra camiye götürülmeli mi, götürülmemeli mi ihtilafı zuhur etmektedir. Bazı Aleviler camiye de götürmektedir. Ancak denebilir ki Alevilerin yoğunlukta olduğu bölgelerde ufak köylerde mevta camiye götürülmez. Dede veya Pir dedikleri Aleviler ise hiç götürülmezler. Kaldı ki camiye götürülen “can”[3] bu sefer Sünni olan İmamın gadrine uğrayabilmektedir.

Cenaze namazında saz çalıp sema dönen Alevilere de rastlanır. Kendince birtakım dualar edip tuhaf hareketlerde bulunanlarda az değildir. Bazı kanaat önderleri ise cenaze namazının kılınması gerektiğini söyler ama “5 tekbir” ile kılınmasının da  şart olduğunu söylerler. Cenaze namazı bir şekilde kıldırılır veyahut saz çalınıp sema dönülür. En nihayetinde ölü omuzlara alınıp kabre doğru götürülür. Tabi evvelden ölünün boyuna posuna uygun şekilde toprak eşelenmiştir. Mezara yastık ve döşek koymakta âdettendir. Mevta yüzü kıbleye bakacak şekilde sağ yana yatırılır. Üzerine Hazreti Ali, 12 imam isimleri ve çeşitli şiirler okunarak toprak atılır. Ayak ve baş kısmına tahta dikilir bu iki tahta arasına da ip bağlanıp rengarenk çaputlar bağlanır. Bu işlemlerden sonra da kabri sulama ve yemek verme faslına geçilir. Taziye gibi ritüellerde peşi sıra tatbik edilir.

 

---

[1] Ölü hemen alınıp gömülmez bir müddet bekletildiği için koku olacağı endişesiyle kolonya veya güzel kokan bir madde her zaman odada bulundurulur. Ayrıca kapı-pencere koku ihtimaline karşı açılır.

[2] Ölü teneşire dedenin dua dediği sözler ile yatırılır. Bismişah dedikten sonra niyet getirilerek cenaze yıkama işlemine geçilir. Kendilerince bir abdest aldırırlar. Kokular sürerler tabi bu işlem sırasında “Hazreti Ali ve 12 imamlar dualar eşliğinde zikredilir. Çok ilginçtir erkeklerin sakalı kesilir ancak bıyığına dokunulmaz. Ayrıca ölüye çorabına kadar elbiselerini giydirirler.

[3] Alevilerin müntesiplerine verilen isim